Het klinkt bijna als sciencefiction, maar het is echt waar: Jupiter krimpt. De grootste planeet van ons zonnestelsel blijkt niet altijd zo geweest te zijn. 4,5 miljard jaar geleden was hij zelfs twee keer zo groot. En nog steeds is hij aan het samentrekken — langzaam maar gestaag.
En dat is niet het enige wat astronomen verbaast. Zijn beroemde Grote Rode Vlek, de reusachtige storm die al eeuwen zichtbaar is, gedraagt zich ineens… anders. Alsof hij ademt. Alsof hij leeft.
Waarom Jupiter krimpt: terug naar het begin
Jupiter is een gasreus. In tegenstelling tot planeten zoals de aarde, heeft hij geen vast oppervlak. Toen hij net was gevormd, was hij extreem heet — en dus opgeblazen. De jonge Jupiter was tweemaal zo groot als nu. Zijn enorme gasmassa was nog volop in beweging.
Door de eeuwen heen is hij langzaam afgekoeld. En met die afkoeling krimpt Jupiter nog steeds. Zijn volume neemt af, maar zijn massa blijft gelijk — hij wordt dus compacter. Dat proces speelt zich af over miljarden jaren, maar is nog altijd bezig.
De rol van Jupiter in ons zonnestelsel
Jupiter is niet zomaar een grote planeet — hij speelt een hoofdrol in het zonnestelsel. Zijn enorme massa zorgt ervoor dat hij andere objecten aantrekt of wegduwt. Daardoor fungeert hij als een soort kosmisch schild: veel kometen en asteroïden die anders mogelijk richting de binnenplaneten zouden reizen, worden door Jupiter afgebogen of opgeslokt.
Daarnaast beïnvloedt hij de banen van andere planeten subtiel met zijn zwaartekracht. Ook denken wetenschappers dat Jupiter’s aanwezigheid in de vroege geschiedenis van het zonnestelsel bepalend is geweest voor de verdeling van materie. Zonder Jupiter was de aarde — en het leven erop — er misschien nooit geweest.
De Grote Rode Vlek: een storm die zich vreemd gedraagt
Terwijl Jupiter krimpt, verandert ook zijn meest herkenbare kenmerk: de Grote Rode Vlek. Deze kolossale storm is al ruim 150 jaar zichtbaar, maar recent waarnemingen van de Hubble Space Telescope tonen iets opmerkelijks.
De storm krimpt niet alleen in omvang, hij beweegt ook op een ongebruikelijke manier. Hubble zag dat de vlek in- en uitdeint — alsof hij wordt samengeknepen. Elke 90 dagen verandert de vorm, net als een stressbal die even opzwelt en daarna weer samentrekt.
En dit alles terwijl Jupiter zelf óók krimpt. Toeval? Of is er een verband?
Wat veroorzaakt de krimp van Jupiter?
Er zijn twee hoofdredenen waarom Jupiter krimpt:
- Natuurlijke afkoeling
Jupiter straalt meer warmte uit dan hij ontvangt van de zon. Naarmate hij afkoelt, zakt zijn gasmassa in. Hierdoor wordt zijn doorsnee kleiner — en dat proces is al miljarden jaren bezig. - Inwendige samentrekking
Onder het gasoppervlak vinden enorme processen plaats. Door zwaartekracht en druk worden gaslagen samengedrukt. Die krachten zorgen ervoor dat Jupiter krimpt, zelfs al is dat nauwelijks zichtbaar binnen één mensenleven.
En die wiebelende storm dan?
De Grote Rode Vlek wordt beïnvloed door krachtige jetstreams. Die stromen razen langs beide kanten van de storm, alsof hij klem zit tussen twee luchtmuren. Dat veroorzaakt waarschijnlijk het ‘squeeze-effect’.
Maar er is ook iets raars aan de hand: als de storm vertraagt, wordt hij groter. Als hij versnelt, wordt hij kleiner. Die tegenstrijdige beweging heeft wetenschappers compleet verrast. En het gebeurt gelijktijdig met de geleidelijke krimp van Jupiter zelf.
Waarom het ertoe doet dat Jupiter krimpt
Dat Jupiter krimpt, is niet alleen een feitje voor ruimtefans. Het vertelt ons iets fundamenteels over hoe gasreuzen werken — niet alleen in ons zonnestelsel, maar ook bij exoplaneten in andere sterrenstelsels.
- Hoe lang blijven stormen bestaan zonder vaste grond?
- Welke rol spelen jetstreams bij de vorming van stabiele weersystemen?
- En hoe verandert een planeet fysiek door de tijd?
Allemaal vragen die we kunnen stellen dankzij het onderzoek naar Jupiter’s krimp en de dynamiek van zijn atmosfeer.
Wat kun je zelf zien?
De Grote Rode Vlek is zichtbaar met een telescoop, al heb je wel een beetje vergroting nodig. Let op: telescoopsystemen met een korte brandpuntsafstand, zoals de Seestar, zijn hiervoor niet geschikt. Voor planeetdetails heb je een klassieke telescoop nodig met meer vergroting, bijvoorbeeld een Celestron 114AZ of een Dobson 130/650.
Conclusie: Jupiter krimpt en we leren steeds meer
Dat Jupiter krimpt, weten we nu zeker. Dat zijn beroemde storm ineens op en neer wiebelt? Daar hebben we nog geen sluitend antwoord op. Maar elke meting brengt ons dichter bij de kern van deze mysterieuze gasreus.
Volgende stap: de James Webb Space Telescope. Die gaat de vlek bestuderen in infrarood, om te zien wat er dieper in de storm gebeurt.
